چرخه سنگ به مجموعه فرآیندهایی گفته می‌شود که منجر به ایجاد انواع سنگ روی پوسته زمین و همچنین تبدیل آن ها به یکدیگر می‌شود.
سنگ ها به طور عمده به سه دسته آذرین، رسوبی و دگرگونی تقسیم می‌شوند. برای مطالعه بیشتر درباره گونه های سنگ، می‌توانید به مقاله انواع سنگ مراجعه نمایید. در این مقاله ابتدا به طور مختصر درباره سه گونه اصلی سنگ‌های طبیعی توضیح می‌دهیم و سپس به تشریح مراحل چرخه سنگ خواهیم پرداخت.
انواع سنگ
سنگ های آذرین حاصل سرد و سفت شدن ماگما یا همان مواد آشتشفشانی هستند. منشا این ماگما می‌تواند ذوب شدن جزئی سنگ های موجود در گوشته و یا پوسته زمین باشد. دلیل ذوب شدن سنگ‌ها معمولا افزایش دما، کاهش فشار، تغییر در ترکیبات آن‌ها و یا ترکیبی از این موارد است. سنگ گرانیت مشکی جزء دسته سنگ‌های آذرین است و سنگ گرانیت نطنز نیز جزء مرغوبترین گرانیت‌های مشکی در ایران به شمار می آید.
سنگ‌های رسوبی در اثر فشاری که طی میلیون ها سال به دانه های رسوب انباشته شده در لایه های زیرین وارد می شود به وجود می‌آیند. این فرآیند باعث ایجاد رسوب‌های جدا شونده و ته نشین شدن آن ها می‌شود. سپس ذرات معلق دچار تراکم می‌شوند و به دما و فشار متوسط می‌رسند. نهایتا این تکه ها در معرض آب، هوا و یا یخ قرار می‌گیرند و تبدیل به سنگ‌های رسوبی می‌شوند.
سنگ‌های دگرگونی، سنگ‌های ثانویه ای هستند که از دگرگون شدن سنگ‌های دیگر به وجود می‌آیند. وقتی هر سنگی اعم از آذرین، رسوبی و یا حتی سنگ‌های دگرگونی قدیمی، در معرض دما و فشار متفاوت قرار می‌گیرد اصطلاحا فرآیند دگرگونی رخ می‌دهد که به معنای تغییر در شکل سنگ است. با دوباره کریستالیزه شدن سنگ‌ها، مواد معدنی آن‌ها نیز تغییر می‌کند. نتیجه این فرآیند، تغییری عمیق در ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی سنگ است.
مراحل چرخه سنگ
در این قسمت به توضیح اجزای فرآیند چرخه سنگ می‌پردازیم و هر مرحله را به طور جداگانه شرح می‌دهیم.
هوازدگی
هوازدگی به فرآیند خرد شدن سنگ‌ها به تکه های کوچکتر در اثر مواجهه هوا گفته می‌شود. عواملی مثل شدت دما، تغییرات بیولوژیکی در طبیعت و آب نقش عمده ای در این فرآیند دارند.
هوازدگی به سه دلیل اتفاق می‌افتد:
- فیزیکی: تغییرات شدید و سریع دما در بین فرآیندهای انجماد و ذوب شدن باعث هوازدگی می‌شوند. حالت دیگر تغییرات فشار صفحات تکتونیک است که منجر به شکاف‌های ناگهانی در سنگ‌ها می‌شود. این اتفاق در مناطق کوهستانی و صخره ای رایج تر است.
- شیمیایی: این فرآیند معمولا حاصل واکنش میان آب باران و مواد معدنی سنگ است که باعث به وجود امدن ترکیبات شیمیایی تازه می‌شود. هوازدگی شیمیایی معمولا در مناطق گرم و مرطوب رخ می‌دهد.
- بیولوژیک: عوامل زیر می‌توانند باعث شکسته شدن سنگ در طبیعت شوند:
شکستن سنگ‌ها زیر فشار فزاینده، شکست شدن توسط انسان با هدف ساخت و ساز و ترشح اسید برای استخراج مواد مغذی درون سنگ‌ها
فرسایش و انتقال
فرسایش نیز یکی دیگر از پروسه هایی است که باعث شکسته شدن سنگ‌ها و تبدیل آن‌ها به تکه‌های شنی مانند می‌شود. تنها تفاوت میان فرسایش و هوازدگی، دخالت عواملی مثل آب و باد است. در فرآیند هوازدگی آب تنها به عنوان یکی از عوامل واکنش حضور دارد. حال آنکه در فرسایش، آب به عنوان عامل انتقال نیز عمل می‌کند.
رسوب گذاری
به رسوب و ته نشین شدن تکه‌های کوچک سنگ، شن، سنگ ریزه‌ها و … که معمولا توسط عواملی مثل آب و باد، تبخیر و تاثیرات زیست محیطی انجام می‌گیرند رسوب گذاری می‌گویند.
دفن و متراکم شدن
این فرآیند مرحله‌ای ساده بعد از رسوب گذاری است. وقتی تکه های شن رسوب می‌کنند لایه هایی را به وجود می‌آورند که روی لایه‌های قبلی را می‌پوشانند و نیز باعث افزایش فشار آن‌ها می‌شوند. در همین حال مواد معدنی درون آب به آرامی و مثل یک عامل منسجم میان تکه هاعمل می‌کنند. در نهایت لایه های نرم تبدیل به سنگ‌هایی سخت خواهند شد.
تبلور
ماگما شکل مایع سنگ است که به صورت گدازه‌هایی درون آتشفشان‌ها مانده است و تحت فشار و دمای زیاد هسته زمین، ذوب شده است. ماگماها به دو صورت چسبنده و غیر چسبناک وجود دارند. ماگماهای غیر چسبناک فوران می‌کنند و به شکل سنگ‌های متخلخل با دانه‌های ریز در می‌آیند. در حالیکه ماگماهای چسبناک تبدیل به سنگ‌هایی جامد با دانه بندی‌های مورب می‌شوند.
ذوب شدن
فرآیند ذوب شدن معکوس فرآیند قبلی است. به محض اینکه سنگ ها به زیر زمین می‌رسند فشار و دما بالا می‌رود و سنگ‌ها در اثر ذوب شدن به گدازه ها تبدیل می‌شوند. بعد از فوران دوباره این گدازه‌ها روی سطح زمین سرد می‌شوند و تبدیل به سنگ می‌شوند. مشخصات سنگ‌ها در این شرایط دستخوش تغییر خواهد شد.
بالا آمدن
فرآیند شکل گیری پوسته زمین به خاطر عواملی مثل حرکت صفحات تکتونیکی بالا آمدن نام دارد.
دگرگونی
بعضی از سنگ‌های رسوبی و آذرین تحت تاثیر فشار مداوم و حرکات ناگهانی قرار می‌گیرند. سپس نیروهایی باعث به وجود آمدن چین و شکاف در سنگ‌ها می‌شوند و سنگ‌های دگرگونی را به وجود می‌آورند.
در این مقاله تلاش کردیم مراحل چرخه سنگ را برای شما شرح دهیم. امیدواریم خواندن این مطلب برای شما مفید باشد.
2 پاسخ
آموزش دهنده و مفید
خوشحالیم که برای شما مفید بوده